Trong quan hệ vay nợ, ai cũng mong nhận được sự trung thực và thiện chí thực hiện cam kết. Thế nhưng, không ít trường hợp, khi đã đến hạn thanh toán, bên vay lại tìm cách tẩu tán tài sản — chuyển nhượng, che giấu hoặc sang tên cho người thân để né tránh nghĩa vụ trả nợ. Khi ấy, dù chủ nợ mặc dù có hợp đồng rõ ràng, thậm chí đã bản án đã có hiệu lực, việc thu hồi tài sản vẫn trở nên vô cùng khó khăn.
Đây chính là lúc pháp luật cần được vận dụng đúng và kịp thời. Bằng các biện pháp tố tụng và dân sự phù hợp, người cho vay hoàn toàn có thể ngăn chặn hành vi tẩu tán tài sản, bảo toàn quyền lợi hợp pháp và buộc bên vay thực hiện nghĩa vụ trả nợ theo đúng quy định.
Trong bài viết này, Apex Legal sẽ giúp mọi người hiểu rõ những biện pháp pháp lý hiệu quả nhất để ngăn con nợ tẩu tán tài sản, từ khâu phát hiện, thu thập chứng cứ, đến việc yêu cầu Tòa án và cơ quan Thi hành án áp dụng biện pháp khẩn cấp — đảm bảo tài sản của con nợ không “bay màu” trước khi nghĩa vụ được thực hiện.
1. Một số vấn đề pháp lý
1.1. Tẩu tán tài sản là gì?
“Tẩu tán tài sản” không được định nghĩa cụ thể trong văn bản pháp luật, nhưng được hiểu trong thực tiễn để chỉ hành vi của cá nhân hoặc tổ chức cố ý chuyển dịch, che giấu, hủy hoại hoặc làm giảm giá trị tài sản của mình nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản với người khác.
Về bản chất pháp lý, hành vi tẩu tán tài sản là hành vi gian dối trong quan hệ dân sự – nghĩa vụ, thể hiện ý chí không trung thực của bên có nghĩa vụ, nhằm làm thay đổi hiện trạng hoặc quyền sở hữu tài sản, khiến tài sản đó không còn khả năng bị kê biên, xử lý hoặc thi hành án.
1.2. Trách nhiệm dân sự đối với hành vi tẩu tán tài sản
Tẩu tán tài sản là hành vi thường được các bên vay thể hiện thông qua các giao dịch dân sự “giả tạo”, tức là các giao dịch được tạo ra chỉ để nhằm trốn tránh nghĩa vụ đối với bên thứ ba. Và theo quy định tại Điều 124 Bộ luật Dân sự 2015, những giao dịch như trên sẽ bị coi là vô hiệu vì không xuất phát từ sự tự nguyện, trung thực của các bên và có mục đích trái pháp luật.
Khi Tòa án tuyên án giao dịch dân sự nhằm tẩu tán tài sản bị vô hiệu thì dẫn đến hậu quả pháp lý sau:
- Giao dịch dân sự vô hiệu không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập;
- Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận;
- Trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả.
- Bên có lỗi gây thiệt hại thì phải bồi thường (Điều 131 Bộ luật dân sự 2015).
Như vậy, trong quan hệ dân sự, mọi hành vi tẩu tán tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ đều không chỉ không làm phát sinh quyền lợi hợp pháp cho người thực hiện, mà còn có thể gây hậu quả pháp lý nghiêm trọng từ việc bị tuyên vô hiệu giao dịch cho đến nghĩa vụ bồi thường thiệt hại.
2. Biện pháp cần làm để ngăn con nợ tẩu tán tài sản nhằm trốn tránh nghĩa vụ trả nợ
Khi tiến hành khởi kiện ra Tòa án để đòi nợ hoặc buộc bên có nghĩa vụ thực hiện nghĩa vụ dân sự, người khởi kiện có thể yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nhằm ngăn chặn việc con nợ tẩu tán tài sản, trốn tránh nghĩa vụ thi hành án.
Căn cứ theo Điều 111 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, quy định như sau:
- Trong quá trình giải quyết vụ án, đương sự, người đại diện hợp pháp của đương sự hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện vụ án quy định tại Điều 187 của Bộ luật này có quyền yêu cầu Tòa án đang giải quyết vụ án đó áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại Điều 114 của Bộ luật này để tạm thời giải quyết yêu cầu cấp bách của đương sự, bảo vệ tính mạng, sức khỏe, tài sản, thu thập chứng cứ, bảo vệ chứng cứ, bảo toàn tình trạng hiện có tránh gây thiệt hại không thể khắc phục được, đảm bảo cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án.
- Trong trường hợp do tình thế khẩn cấp, cần phải bảo vệ ngay chứng cứ, ngăn chặn hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra thì cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền yêu cầu Tòa án có thẩm quyền ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại Điều 114 của Bộ luật này đồng thời với việc nộp đơn khởi kiện cho Tòa án đó.
Theo Điều 114 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, để bảo toàn tài sản, ngăn chặn việc tẩu tán hoặc che giấu tài sản, Tòa án có thể ra quyết định áp dụng một hoặc nhiều biện pháp khẩn cấp tạm thời sau:
- Kê biên tài sản đang tranh chấp;
- Cấm chuyển dịch quyền về tài sản đối với tài sản đang tranh chấp;
- Cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang tranh chấp;
- Phong tỏa tài sản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước hoặc nơi gửi giữ;
- Phong tỏa tài sản của người có nghĩa vụ.
Các biện pháp này được áp dụng nhằm bảo toàn tình trạng tài sản hiện có, tránh thiệt hại không thể khắc phục và đảm bảo hiệu lực của việc thi hành án khi bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật.
Pháp luật cho phép người khởi kiện có thể yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ngay từ khi nộp đơn khởi kiện, hoặc đồng thời với việc nộp đơn trong trường hợp cần thiết, khi có căn cứ cho rằng tài sản đang có nguy cơ bị tẩu tán, chuyển nhượng, cất giấu hoặc tiêu hủy.
Quyền này giúp đương sự bảo đảm tính hiệu quả của việc khởi kiện, tránh trường hợp bản án sau này không thể thi hành do bên có nghĩa vụ đã tẩu tán hết tài sản.
Trên thực tế, để việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời mang lại hiệu quả, người khởi kiện cần:
- Chủ động thu thập thông tin về tài sản của người có nghĩa vụ một cách kín đáo, thận trọng;
- Chuẩn bị đầy đủ hồ sơ khởi kiện, chứng cứ chứng minh nghĩa vụ nợ và hành vi có nguy cơ tẩu tán tài sản;
- Giữ bí mật thông tin về việc khởi kiện, tránh để bên có nghĩa vụ biết được và nhanh chóng chuyển nhượng, tặng cho hoặc che giấu tài sản trước khi Tòa án kịp áp dụng biện pháp ngăn chặn.
Trong nhiều trường hợp thực tế, nguyên đơn để lộ thông tin khởi kiện quá sớm khiến bị đơn kịp thời tẩu tán toàn bộ tài sản. Khi đó, dù Tòa án có ra quyết định kê biên hay phong tỏa thì các biện pháp này cũng không còn tác dụng thực tế.
3. Thủ tục yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời
Theo điều 133 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 thì người yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải thực hiện các thủ tục sau:
Bước 1: Người yêu cầu phải làm đơn gửi Tòa án có thẩm quyền
Trong đơn yêu cầu cần phải có các nội dung chính:
- Ngày, tháng, năm làm đơn;
- Họ tên, địa chỉ, thông tin liên hệ của người yêu cầu;
- Thông tin của người bị yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
- Tóm tắt nội dung vụ việc, lý do cần áp dụng biện pháp;
- Biện pháp khẩn cấp tạm thời đề nghị áp dụng và yêu cầu cụ thể.
Bước 2: Tòa án xem xét và ra quyết định
Tùy thời điểm nộp đơn, việc giải quyết yêu cầu được thực hiện theo hai trường hợp:
a) Trước khi mở phiên tòa
- Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án sẽ xem xét trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận đơn;
- Sau khi người yêu cầu thực hiện biện pháp bảo đảm (nếu có), Thẩm phán phải ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ngay;
- Nếu không chấp nhận, Thẩm phán phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do.
b) Tại phiên tòa
- Hội đồng xét xử xem xét, thảo luận và quyết định ngay tại phòng xử án.
- Nếu chấp nhận, Hội đồng xét xử ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời ngay hoặc sau khi người yêu cầu hoàn thành nghĩa vụ bảo đảm.
- Nếu không chấp nhận, thông báo trực tiếp tại phiên tòa và ghi rõ trong biên bản.
Khi có tình thế khẩn cấp (cần bảo vệ ngay chứng cứ hoặc ngăn hậu quả nghiêm trọng) thì sau khi nhận được đơn khởi kiện, đơn yêu cầu và chứng cứ kèm theo, Chánh án phân công ngay Thẩm phán xem xét. Trong 48 giờ kể từ khi nhận hồ sơ, Thẩm phán phải ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc thông báo bằng văn bản nếu không chấp nhận.
Đối với các trường hợp phong tỏa tài khoản hoặc tài sản, Tòa án chỉ được phong tỏa trong phạm vi giá trị tương đương với nghĩa vụ tài sản mà người bị áp dụng có nghĩa vụ phải thực hiện và không được phong tỏa vượt quá giá trị nghĩa vụ.
Như vậy, việc ngăn chặn con nợ tẩu tán tài sản đòi hỏi hành động nhanh, chứng cứ rõ và biện pháp pháp lý kịp thời. Chủ nợ cần sớm thu thập tài liệu, yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của mình.
Công ty Luật Apex Legal sẵn sàng hỗ trợ trọn gói từ tư vấn, soạn đơn đến đại diện làm việc với Tòa án và cơ quan thi hành án giúp bạn bảo toàn tài sản và thu hồi nợ hiệu quả.
Mọi thắc mắc xin vui lòng liên hệ với chúng tôi:
Công ty Luật TNHH Apex Legal (Đoàn Luật sư tỉnh Quảng Trị)
Số điện thoại: 0969 481 635 (Luật sư Apex Legal)
Địa chỉ: C11 số 8, đường Hương Giang, phường Đồng Hới, tỉnh Quảng Trị
Website: https://luatsuhoidap.com/
