Trong một động thái cải cách bộ máy nhà nước, Bộ Chính trị và Ban Bí thư vừa đưa ra kết luận quan trọng (Kết luận số 127): Giao Đảng ủy Tòa án nhân dân tối cao, Đảng ủy Viện Kiểm sát nhân dân tối cao chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu, xây dựng đề án, tờ trình Bộ Chính trị về hệ thống tòa án, viện kiểm sát ở địa phương. Định hướng là không tổ chức Tòa án nhân dân và Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện.
Như vậy, trong tương lai gần hệ thống Tòa án nhân dân (TAND) và Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) sẽ không còn tồn tại ở cấp huyện. Điều này đồng nghĩa với việc các vụ án từng thuộc thẩm quyền của cấp huyện sẽ được chuyển lên cấp tỉnh hoặc một cấp mới (nếu có) để xử lý.
Quan điểm của Luật sư
Luật sư Ngô Tấn Linh (Đoàn Luật sư tỉnh Quảng Bình) đưa ra nhận định như sau: Là một luật sư, tôi nhận thấy chủ trương này có thể mang lại những tác động đa chiều. Về mặt tích cực, việc tinh gọn bộ máy có thể giúp hệ thống tư pháp hoạt động hiệu quả hơn, hạn chế tình trạng chồng chéo, giảm áp lực ngân sách nhà nước. Khi các vụ án được tập trung tại TAND và VKSND cấp tỉnh, việc xét xử có thể được thực hiện bởi đội ngũ thẩm phán, kiểm sát viên có chuyên môn cao hơn, giúp nâng cao chất lượng xét xử. Hoặc có thể, trong tương lai sẽ học hỏi từ các mô hình tổ chức Tòa án, Viện kiểm sát của các nước phát triển trên thế giới, thành lập các Tòa án chuyên trách riêng biệt để xét xử đối với từng vụ án thuộc các lĩnh vực khác nhau trong đời sống.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là quyền tiếp cận công lý của người dân, đặc biệt là người ở vùng sâu, vùng xa. Nếu trước đây, một vụ án dân sự hay hình sự đơn giản có thể được giải quyết ngay tại huyện, thì sắp tới, người dân có thể phải di chuyển hàng chục, thậm chí hàng trăm cây số để tham gia tố tụng. Điều này có thể làm tăng chi phí, thời gian và gây khó khăn cho những người có hoàn cảnh kinh tế khó khăn.
Một vấn đề khác là nguy cơ quá tải cho hệ thống tư pháp cấp tỉnh. Khi tiếp nhận thêm lượng lớn án từ cấp huyện, các Tòa án và Viện kiểm sát cấp tỉnh có thể bị áp lực, dẫn đến thời gian giải quyết kéo dài hơn. Điều này đi ngược lại với nguyên tắc xét xử nhanh chóng, kịp thời để bảo vệ quyền lợi công dân.
Lộ trình thực hiện và câu hỏi còn bỏ ngỏ
Theo kế hoạch, các cơ quan tư pháp sẽ báo cáo Bộ Chính trị về phương án tổ chức trước ngày 09/3/2025. Sau đó, đề án sẽ được hoàn thiện và trình Ban chấp hành Trung ương Đảng xem xét trước ngày 07/4/2025. Câu hỏi đặt ra là, nếu bỏ cấp huyện, liệu có cơ chế nào thay thế để đảm bảo người dân không bị “xa rời công lý”? Liệu có giải pháp hỗ trợ như tăng cường tòa lưu động hay ứng dụng công nghệ để nộp hồ sơ trực tuyến?
Cải cách là cần thiết, nhưng quan trọng hơn là phải đảm bảo hệ thống pháp luật vẫn hoạt động công bằng, minh bạch và hiệu quả. Nếu không có cơ chế phù hợp, việc bỏ Tòa án, Viện kiểm sát cấp huyện có thể trở thành rào cản pháp lý thay vì tạo thuận lợi cho người dân.
